Ons feilbare denken

mei 16, 2019

De menselijke evolutie, ons brein en de kracht van mindfulness

Onze biologie en de menselijke evolutie spelen een belangrijke rol in ons leven en we lijken er steeds meer mee in de knoop te komen. Vooral de boeken homo deus, boeddha’s brein en het mindfulness (MBCT) handboek hebben me inzicht gegeven in onze evolutie, ons brein en biologie. Na een heerlijke yoga sessie voel ik weer hoeveel ruimte er ontstaat als ons centrale zenuwstelsel tot rust komt. Er ontstaat een mentale rust en ruimte, die daarvoor absoluut niet mogelijk was. Hoe komt het dat onze biologie zo snel in de stress schiet en dat we stress moeilijk loslaten? Hoe zit ons brein en lijf eigenlijk in elkaar? Wat voor effect heeft dat op de moderne mens? Deze blog geeft inzicht in ons feilbare denken, de menselijke evolutie en de werking van ons brein en geeft je veel tips, videos en links om er via mindfulness meditatie beter mee om te gaan.

De drie breinen

Vaak begin ik mijn trainingen en workshops met de evolutie van het menselijke brein uit te leggen. Ons brein kunnen we opdelen in drie delen:

Het reptielenbrein. Al 500 miljoen jaar oud en het heeft de primaire taak van overleven. Pas als dat veilig gesteld is, is er ruimte om naar kansen (eten) te kijken. Ik kom hier later op terug, maar het is nu al goed om te weten dat het een cruciale rol speelt in ons moderne leven.
Vervolgens hebben we het zoogdierenbrein, ook al zo’n 100-200 miljoen jaar oud. Hierdoor werden non-verbale communicatie en empathie mogelijk. Wat voortkomt uit het feit dat zoogdieren veel langere zorg nodig hebben, zeker mensen, dan andere dieren. Om te zorgen dat de kleintjes die zorg kregen was liefde en empathie nodig. Wonderlijk toch hoe het allemaal prachtig in elkaar grijpt.
Het laatste deel is het menselijk brein, nog relatief jong. Nog maar 100.000-200.000 duizend jaar oud. Dit deel (de neo-cortex) zorgt ervoor dat wij als enige vrij accurate toekomstige projecties kunnen maken. Door te evalueren op gebeurtenissen in het verleden. Hierdoor hebben we een prachtige complexe maatschappij gecreëerd. Denk alleen al aan de gezondheid zorg, mooie muziekstukken, kunst en andere vormen van expressie.

Problemen met ons menselijke brein

Alleen brengt de combinatie van deze drie breinen ons steeds meer in de problemen. Namelijk het reptielenbrein wordt geactiveerd en het menselijke brein gaat er mee aan de haal. Vroeger was dat vaak de angst voor een roofdier maar nu bijvoorbeeld een dreigend conflict met een collega of stress of je (werk) prestatie. Het menselijke brein gaat scenario’s bedenken om hier een uitweg in te vinden en ervoor te zorgen dat het niet opnieuw gebeurt. Soms is er een oplossing voor handen, maar vaak genoeg ook niet.

In dit laatste geval houden we de stress (angst) veel langer vast dan gezond is. Stress is niet het probleem maar ons onvermogen het los te laten. Check dit voor jezelf. Schiet je snel in de oplossingen modus, zijn malen en piekeren je niet onbekend en kost dit je (onnodig) veel energie? Lees dan nog even door en bekijk het Tedx hieronder. We gaan het zo hebben over hoe dingen anders te doen.

Neuroplasticiteit

Vroeger dachten we dat ons brein onveranderlijk was, maar tegenwoordig weten we dat ons brein trainbaar en te veranderen is. Neuroplasticiteit wordt dit genoemd. Mindfulness en meditatie wordt steevast genoemd als een van de beste manieren om je neo-context (menselijk brein) te trainen. We hebben gemiddeld 40.000 gedachten per dag en daarvan zijn 70% negatief gekleurd. Allemaal weer te verklaren uit ons biologische programmering om eerst te zorgen voor overleven (angst is een perfect middel om je alert te maken) en dan pas voor kansen te gaan. Dus dit is onze startpositie maar hoeft allerminst ons eindpunt te zijn.

Menselijke evolutie

Voordat we gaan kijken wat we hiermee kunnen, nog even iets over onze positie in de voedselketen. Het grootste deel van de tijd dat mensen op aarde leefden, zaten we in het midden in de voedsel keten. We moesten oppassen voor wolven, leeuwen, krokodillen, hyena’s en andere roofdieren. Dit maakt dat we snel in een alerte angst reactie schieten. Het systeem is nog steeds gericht op mogelijk gevaar ontdekken. Een leeuw daarentegen is, zeker op de savanne, heel relaxed en heeft angst niet nodig om te overleven. Dit weetje kan helpen om je minder stom te voelen als je weer in een angst reactie schiet. Door in groepen te leven verhoogden mensen hun overlevingskans en dat verklaard voor een belangrijk deel onze sociale angst. Immers een mogelijk conflict kon vroeger betekenen dat we uit de stam gestoten konden worden en dan was de kans op overleven klein.

Acceptatie

Misschien is acceptatie en begrijpen hoe we werken wel de eerste stap. Dat het niet onze fout is hoe ons brein, lijf en systeem in elkaar zit. Ook kunnen we niet kiezen hoe we grootgebracht worden. Beide factoren maken wie we nu zijn. Natuurlijk kunnen we als volwassenen zelf keuzes maken maar voor een groot deel moet je het doen met hoe je nu bent. Deze quote zegt het mooi.

“The curious paradox is that when I accept myself just as I am, then I can change.” Carl R. Rogers

Meditatie

Er is nu zoveel wetenschappelijk onderzoek verricht dat de voordelen van meditatie nauwelijks meer in twijfel worden getrokken. Alleen hoe het in de praktijk toe te passen is voor vele lastiger. Hieronder 11 tips om via meditatie beter met onze menselijke systeem om te gaan.

Mindfulness tips om beter om te gaan met ons feilbare denken

1. Zie en erken dat je je systeem in een angstreactie schiet, je blijft piekeren en malen en je frustratie en irritatie (op jezelf en/of anderen) neemt toe. In plaats van in je menselijke brein – die naar oplossingen blijft zoeken – te blijven ronddolen, stap je er uit. Door van het overdenken naar de rust en eenvoud van dit moment te gaan.

2. Om dit proces makkelijker te maken geef je je monkey mind (menselijke brein) een taak. Richt je op je ademhaling, lichaam, een mantra of iets anders. Als hulpmiddel om meer in het moment te blijven en uit het overdenken te stappen. Kortom een meditatie.

3. Ontdek dat er ook een andere modus bestaat, naast de actieve en doenerige oplossingsmodus. In de mindfulness noemen we dit de zijns-modus. Een modus waarin je in dit moment bent, dingen leert toelaten en loslaten en met een zekere mildheid en zachtheid naar jezelf kijkt. De kunst is om te schakelen tussen deze twee modi. Te zien wanneer er één niet meer effectief is, een stap terug doen en overschakelen naar de andere.

4. Door meditatie, mindfulness, yoga, Tai-chi etc. train je deze zijns modus. Deze is, zeker in het westen, minder sterk ontwikkeld.

5. Voel en herken als je systeem overprikkelt (gestresst) raakt. Ik merk het bij mijzelf vooral dat ik onnodig naar eten grijp, voor de zoveelste keer naar de sportpagina van de NOS ga en moeite heb om rustig te zitten. Als je dit doorhebt is een fysieke beoefening perfect. Yoga, Tai Chi of iets anders. Zelf ga ik op een matje op de grond liggen, leg ik 5 National Geograpics onder mijn hoofd (geleerd v/d Mensendieck) en zet mijn knieën op 90 graden met de voeten stevig op de vloer. Deze houding zorgt dat je zenuwstelsel tot rust komt. Je kunt het nog verdiepen door diep door je neus in te ademen en lang door je mond uit te ademen. Doe dit minimaal 5-10 minuten, maar idealiter 20-30 minuten.

6. Ben jij meer rationeel en cognitief ingesteld en heb je behoefte aan meer inzicht hoe dit allemaal werkt? Dan bekijk de links van boeken, de videos in deze blog of andere bronnen en stap pas als je genoeg weet de praktijk in. Dit verhaal en dit recente artikel kunnen in dat kader interessant zijn.

7. Cultiveer meer mildheid en (zelf) compassie, zeker als perfectionisme, controle neiging en een kritische stem je niet vreemd zijn. Een mooie link om hier meer over te lezen.

8. Het mooie van compassie is dat wij zoogdieren dit in ons dragen en er altijd op kunnen terug vallen. Niet alleen voor anderen maar ook voor onszelf. Een fysieke aanraking, bijv je hand op je eigen hart leggen of je hand op het hoofd van een kindje, geeft het signaal aan je lijf van veiligheid af. Waardoor, zo blijkt uit onderzoek van Kristin Neff, het zenuwstelsel tot rust kan komen. Wat weer helpt stress en zorgen los te laten. Net zoals een moeder haar baby in de armen neemt en tot rust kan brengen.

9. Voed de juiste wolf, zie video hieronder. Maak een bewuste keus om meer je positieve kant te voeden en met meer mildheid naar je ondermijnende (angstige) kant te kijken.

10. Vergeet, zeker als je al wat vaker hebt gemediteerd, niet meditaties te doen waarbij je stil staat (lijfelijk voelen) bij je gevoelens. Negatieve gevoelens en gedachten zijn vaak de motor achter piekeren en malen en ons onvermogen stress los te laten. De angst voor gevaar (reptielenbrein) wint het van ons rationele en cognitieve denken. Deze meditaties geven je een startpunt om er mee aan de slag te gaan.

11. Mindfulness-meditatie is niet een trucje. Het is een state of mind. Dus probeer het zoveel mogelijk in je dagelijks leven te brengen. Hou je verwachtingen laag en wees blij met elk stapje in de goede richting. Maak meditatie laagdrempelig voor jezelf. Een paar minuten per dag is al een perfecte start. Probeer het niet alleen op discipline vol te houden. Sta stil bij de meditatie ervaringen die jou geholpen hebben en je leven verbeteren. Haal daar je motivatie voor je beoefening vandaan. Wil je hier meer over weten? Je kan mij altijd mailen of een kennismakingsgesprek aanvragen.

Kortom er is een weg uit onze soms verraderlijke biologie. Een weg naar meer balans, vreugde en innerlijke rust. Waarin we beter begrijpen hoe we eigenlijk werken en regie kunnen pakken over ons leven. Mooi toch? Succes!