Engaged Mindfulness – Hoe bewustzijn kan leiden tot verandering in de wereld

Bij mindfulness en spiritualiteit denken we vaak aan iets individueels – iets wat ons bewuster maakt van onze eigen patronen, helpt bij persoonlijke groei en heling, en een manier biedt om meer in het hier en nu te leven. Toch leerde ik, dankzij leraren als Matthieu Ricard, de Dalai Lama, Ram Dass en Adyashanti, dat het veel meer kan zijn. Mindfulness en spiritualiteit (non-dualiteit) kunnen ons juist raakbaarder, opener en meer verbonden met de wereld maken. Ze openen ons hart voor ons eigen lijden, voor het lijden van anderen en voor de onrechtvaardigheid in de wereld. Nog nooit, in mijn 44 jaar, heb ik zo sterk gevoeld dat het nodig is om mijn stem te laten horen en mijn hart te laten spreken, dan op dit moment. Dat is wat ik engaged mindfulness noem: mindfulness die niet alleen naar binnen keert, maar ook naar buiten.

Deze blog gaat over je hart laten spreken – niet je angst. Over je eigen belang niet meer vooropstellen, maar je verbinden met iets groters. En over de ander niet veroordelen die (nog) niet durft of wil spreken. Sta voor jezelf, en geef de ander de vrijheid hetzelfde te doen.

De werkelijkheid van verbondenheid

De essentie van spiritualiteit – zoals ik het heb geleerd van Eckhart Tolle, Jan Geurtz en Rupert Spira – gaat over weten en ervaren dat we op een diep niveau met elkaar verbonden zijn.

Zoals twee kwantumdeeltjes niet van elkaar gescheiden zijn, blijven ook wij met elkaar verbonden, zelfs als er afstand is. Het ene deeltje beïnvloedt direct de toestand van het andere, zonder dat er een klassiek signaal reist. Dat laat zien dat onze werkelijkheid als geheel fundamenteel verweven is, ondanks de schijnbare scheiding in ruimte of tijd.

In de liefde wordt dat plots tastbaar: grenzen tussen jou en de ander vervagen, tijd lijkt te verdwijnen, en je bent helemaal hier en nu.

Engaged Mindfulness: van voelen naar handelen

Dan voelt het niet vreemd meer dat het lijden van een ander – ook al is het via een beeldscherm of een boek – zo diep kan binnenkomen. Het lijden van de ander staat letterlijk in directe verbinding met ons. Alleen hebben we ons hart vaak gesloten, of zijn we zo verdwaald in ons denken dat we het niet meer doorhebben.

De taak van mindfulness en spiritualiteit is om dit te herstellen: te zakken in het nu, te vertrouwen op wat komt en je hart te open. Zeker nu onze democratische samenleving onder druk staat en mensenrechten op veel plekken (zoals in Oekraïne en Gaza) worden geschonden.

Wat is engaged mindfulness? 

Dan kan de pijn soms te groot voelen – te veel om te dragen. Maar juist dán nodigt engaged mindfulness ons uit om te blijven voelen, om niet te verstarren in machteloosheid. Voel of en zo ja waar jij je toe geroepen voelt. Waar word jij het meest door geraakt? Waar voel je het meeste onrecht? Vanuit dat gevoel van medemenselijkheid, rechtvaardigheid en bewustzijn kun je besluiten tot actie over te gaan. Want hoe klein ook, je hebt altijd impact. Dat is de kern van engaged mindfulness. Het zal niet alleen de wereld, maar ook jouzelf goed doen.

Grenzen aangeven zonder oordeel

Engaged mindfulness is niet roekeloos, en niet veroordelend – ook niet naar degene die in jouw ogen verkeerd handelt. Laat simpelweg zien waar jij staat. Ik vond de onrechtvaardigheid in Gaza zo groot worden dat ik besloot naar Amsterdam te gaan om te protesteren. Velen lieten zich al eerder horen, maar toch – ik was er. Beter laat dan nooit. Op een vreedzame manier wilde ik laten zien: dit kan niet langer zo.

En als iemand het daar niet mee eens is? Dan probeer ik echt te luisteren. Zoals ik ooit in therapie leerde: spreek je uit, geef je grenzen aan, luister, en als je grenzen herhaaldelijk worden genegeerd, mag je overgaan tot actie – zonder geweld, maar wel heel duidelijk. Dan wordt engaged mindfulness iets krachtigs. Het brengt de regie terug bij jou. Je hebt geen controle over de uitkomst, maar wel over jouw houding, jouw grenzen en jouw intenties.

Engaged Mindfulness in een verdeelde wereld

Ga niet bij de pakken neerzitten als de uitkomst tegenvalt; die hangt van zo veel factoren af. Focus op het gevoel dat je invloed hebt over jouw leven. Als genoeg van ons zo denken én handelen, dan zijn we – ook in het grote geheel – verre van machteloos. Sterker nog: juist dan wordt verandering mogelijk.Een recent artikel in De Correspondent – “Tien manieren om je te verzetten tegen fascisme“– geeft concrete handvatten om dat te doen. Ik kijk met argusogen naar hoe Amerika richting autocratie lijkt te bewegen, en hoe vergelijkbare bewegingen in Nederland en Europa groeien. Dat doet pijn.

Maar door mindfulness heb ik geleerd om angsten en lastige situaties onder ogen te komen. Dat blijft een uitdaging, maar ik ben er beter in geworden. Nu wil ik niet meer wegkijken. Engaged mindfulness is voor mij een manier om bij mezelf te blijven, de pijn te voelen, en – als ik me ertoe geroepen voel – mijn stem te laten horen.

Iedereen kan dit op zijn of haar eigen manier doen. Een oude bekende doet dit prachtig door dagelijks op sociale media vanuit verschillende invalshoeken te laten zien wat er in Gaza gebeurt. Een ander spreekt zich uit in een moeilijke discussie met vrienden, een ander protesteert, en weer een ander doet – met gevaar voor eigen leven – journalistiek werk in een oorlogsgebied.

Respect en compassie in turbulente tijden

Laten we onze vrije en democratische samenleving niet uit handen geven door te geloven dat we machteloos zijn. Laat je niet ontmoedigen door de omvang van onze problemen – zoals de klimaatcrisis. We zijn misschien laat, maar nooit te laat om iets te proberen. Dat proberen helpt niet alleen de wereld en je omgeving, maar ook jouzelf. Het is fijn om te geven om anderen. Het vult je hart om te voelen dat je niet alleen staat, en dat je altijd een keuze hebt. Het tegenovergestelde – machteloosheid en uitzichtloosheid – maakt ons vatbaar voor extremere, polariserende denkpatronen. Doe het dus ook voor jezelf. Zie dat je een keuze hebt en dat jouw kleine stapjes echte impact kunnen hebben.

Inspiratie en volharding

Laat je inspireren door de  Dalai Lama, Mahatma Gandhi en Nelson Mandela – mensen die zich durfden uit te spreken in moeilijke tijden, geweldloos en zonder hun hart te sluiten voor wie hun pijn deed. Veel langer geleden deed Jezus Christus hetzelfde. In het boek Resurrecting Jesus van Adyashanti – waarin Jezus wordt beschreven vanuit een spiritueel, niet-gelovig perspectief – beschrijft hij prachtig hoe Jezus vanuit diepe compassie opstond voor rechtvaardigheid.

Deze mensen laten zien wat engaged mindfulness op zijn krachtigst kan zijn: liefde in beweging. En engaged mindfulness hoeft niet groot te zijn. Elke bewuste stap telt. Misschien duurt verandering lang, maar ondertussen voel je dat je een verschil maakt. Wat voldoening, betekenis en doel in ons leven kan geven. 

Het hart openhouden

Het enige wat we hoeven te doen, is ons hart openhouden. En beseffen – voor wie spiritueel kijkt – dat het, als we echt uitzoomen, niet uitmaakt. We worden door het leven gedanst, niet andersom. Als je hier meer over wilt weten, ik schrijf hier regelmatig blogs over.

Het leven gaat door, ook als de mensheid ooit zou verdwijnen of er een potje van maakt; het universum beweegt verder. Weet dat het leven voortdurend verandert – soms for the better, soms for the worse. Dat besef helpt om de staat van de wereld, zoals die nu is, te aanvaarden en je eigen emotie meer los te kunnen laten. 

Non-dualiteit en actie

Ram Dass laat in deze video prachtig zien hoe het menselijke en het spirituele samen kunnen komen. Want ook al maakt het voor het grotere geheel niet uit – voor het menselijke hart betekent het alles. Dat zet mij ertoe aan, ook als ondernemer, om weer iets moois te delen op social media – bijvoorbeeld over Bernie Sanders, of door deze blog nu te schrijven. Kortom om mij tot engaged mindfulness aan te zetten.

Niet omdat het moet, maar omdat we ons er eenvoudigweg toe geroepen voelen. En juist dat inzicht maakt het, nogmaals, mogelijk om de ander niet te veroordelen. Hoe meer ruimte en mildheid we tonen, hoe beter we elkaar begrijpen en hoe dichter we tot elkaar komen.

Dus als je hart pijn doet, zet dan – op jouw manier – een stapje om het lijden te verlichten.