Het belang van lichaamsbewustzijn 

Deze blog gaat over de prijs die we betalen als ons hart gesloten blijft. Wat ons hart doet sluiten is het verloren contact met onszelf en ons lichaam. We baseren wie we zijn op aannames, concepten en interpretaties en ons geluk hangt af van de goedkeuring van anderen. Waaraan we ons beeld over onszelf en de wereld moeten verdedigen. We denken immers dat we alleen het denken zijn. Wat een misvatting! We zijn zoveel meer dan ons denken. In deze blog wil ik het belang van ons lichaam, van lichaamsbewustzijn bespreken. Als toegangspoort tot een open hart. Liever naar deze blog luisteren? Klik hier voor de podcastst over lichaamsbewustzijn! 

Als ik het in deze context over het lichaam heb, dan heb ik het niet over de materie waaruit ons lijf bestaat. Maar over het wetende, voelende en wijze deel van ons lichaam. Het bewust worden en wakker maken van dit wetende, levendige lichaam is de toegang naar ons authentieke zelf. Het effent de weg naar ons ruimere zelf, onze essentie: gewaarzijn ((link blog)). Daarin kan ons hart zich openen, letterlijk wordt het voelbaar in ons lijf. Niet als een vluchtig gevoel, maar iets waar we mee in contact blijven staan. 

Van hoofd naar hart

In mijn blog ‘de wijsheid van het hart’ schreef ik al dat de weg van het hart de langste is. Zeker voor ons westerlingen. Onze cultuur is zo hoofdig ingesteld, ratio is het enige wat lijkt te tellen. Als je je wetende lichaam leert kennen en het spirituele pad bewandeld, dan weet je dat er veel meer er is. Hoeveel wijsheid er in ons lichaam en ons zijn zit opgeborgen. Het wacht geduldig tot we haar ontdekken en ons ontdoen van de kettingen van het ego. We stoppen met ons blindstaren op ons denkende (ego) ik. 

Uit verschillende boeken en Tedx videos leerde ik dat letterlijk een belangrijk deel van onze intelligentie in ons lijf zit. Buiten ons brein. Er gaat informatie van ons brein naar de rest van het lichaam, maar vaak weten we niet dat er net zo veel vitale informatie van de rest van ons lichaam naar het brein gaat. Het is een integraal systeem, net zoals het leven zelf.

Voor mij is het proces van lichaamsbewustzijn de laatste jaren, maar vooral de laatste maanden in een stroomversnelling gegaan. De disconnectie met mijn lijf was dan ook groot, ik had en heb hier nog veel in te halen. Mijn levensscript als kind was gebaseerd op angst. Om angst goed uit te bannen, is één van de belangrijkste overlevingstrategieen ontlichaming.

Ontlichaming

Ik las voor het eerst over ontlichaming in de boeken van Peter A. Levine, ik herkende het meteen. Deze professor combineert onderzoeken uit de biologie, neurowetenschap en lichaamsgericht psychotherapie, hij werd bekend met zijn boek ‘de tijger ontwaakt’. Hij stelt dat de meeste mensen in het westen, zij het minder dramatisch dan mensen met trauma, een disconnectie met hun innerlijke, zintuigelijke kompas hebben. Met hun (wetende) lichaam. Als ik om me heen kijk, bij cliënten, familie en vrienden en in de samenleving, dan lijkt me dat geen gekke bewering. 

Dit geldt ook voor mij zelf. Onbewust besloot ik als kind van 8-9 dat mijn lijf te gevaarlijk was geworden. Negatieve emoties moesten veilig worden verstopt en opgeslagen. We vermijden ze door ze te te blokken, weg te stoppen waardoor we onze pijn in ons lijf niet voelen. We vluchten naar ons hoofd. Het overlevingsmechanisme moet hierdoor altijd alert blijven, opletten dat niet iets of iemand die pijn triggert of gaat aanraken. 

We leren als kind niet om gevoelens toe te laten in ons lichaam, we leren juist het tegenovergestelde. Dat dat niet werkt, komen we vaak pas later achter, als er iets naars gebeurt. Een ongeluk, een relatiecrisis of een burn-out. Veel mensen, als dit niet gebeurt, gaan gewoon door met het leven vanuit die overlevingsstand en doen zichzelf onbewust zo veel te kort. We sluiten ons af van vreugde, geluk en andere belangrijke levensenergieen.

Lichaamsbewustzijn

Een van de gevolgen van dit disfunctioneren is piekeren en malen. Snel schieten pijnlijke gedachten heen en weer en we proberen de pijn via het denken en door te doen (op te lossen) kwijt te raken. We worden boos op een ander, we relativeren het weg, verdoven het door urenlang te netflixen, gamen, veel te werken en/of we stoppen het gevoel steeds dieper weg. Als dit laatste lukt dan gaan we steeds minder en minder voelen. Wat het leven (de vreugde en energie) uit ons leven haalt. We verliezen het bewustzijn met ons lichaam en met positieve emoties zoals vreugde, blijheid, dankbaarheid, liefde, energie, geluk en tevredenheid.

Ons hart gaat dicht, bijna letterlijk. 

Het wegstoppen en onderdrukken van emoties blijkt ook heel schadelijk voor ons lijf te zijn. Uit onderzoek blijkt dat dan de cel-receptoren blokkeren. Als we emoties voelen en toestaan dan openen de cellen juist. Epel en haar collega, moleculair biologe en Nobelprijswinnares Elizabeth Blackburn, stelden vast dat door constante stress onze telomeren – de beschermende omhulsels van ons DNA die onze cellen beschermen tegen ziekte en veroudering – een slijtageslag ondergaan. De grens tussen lichaam en geest is in mijn beleving veel poreuzer dan dat wij in de reguliere westerse geneeskunde denken. 

Op weg naar meer lichaamsbewustzijn

Al vaker schreef ik over het belang van lijfelijk je emoties toelaten en voelen, maar om echt meer lichaamsbewustzijn te worden is iets meer, iets subtielers nodig. Mij helpt het om fysiek contact te maken met mijn hart, buik, hoofd, voeten of andere delen van mijn lijf. Door je hand erop te leggen of de fysieke aanraking van iemand anders te voelen. Of je aandacht, je bewustzijn, ernaar toe te brengen. Meditaties kunnen je hierin ook ondersteunen. 

Het is niet iets wat je met hard werken voor elkaar krijgt of iets wat je moet bereiken. Het is meer aanwezig zijn bij je lichaam, al die verschillende onderdelen willen leren kennen. De valkuil is (de mijne ook) om het te gaan doen, er een doel van te maken. Het te zien als een trucje, iets wat we een paar keer doen en dan ‘doet ie het weer’. We zien ons lijf vaak als een machine en zijn teleurgesteld als die machine soms vastloopt. Als het hapert dan gaan we het repareren, maar dit zet zelden een echte andere omgang met ons lichaam in werking. Terwijl dat juist nodig is. 

Een rustigere energie 

Om contact te maken met je wetende  lichaam is een rustige aandachtige energie nodig. We moeten bereid zijn het onbekende binnen te stappen. Verwachtingen en doelen los te laten. Het is een energie die je kan vergelijken, met het rustig leren kennen van een nieuwe liefde. Waarin je de ander met nieuwsgierigheid, aandacht en openheid leert kennen. Je kan de liefde, echte verbinding, niet forceren, het ontstaat. Het heeft een eigen ritme en snelheid. Leer dit te volgen en geef het proces de ruimte. 

Zo kan je ook naar je lichaam kijken. Ga het ontdekken en met aandacht kijken wat er speelt. Wat voel ik eigenlijk in mijn hart, schouder of buik gebied. Je gaat vanuit je lichaam je eigen lichaam ervaren. Of anders gezegd met je bewustzijn en aandacht je lichaam verkennen. Niet met het denken. Proef je het verschil? Zonder doel. Als een ontdekkingsreiziger die voor het eerst een nieuwe rivier opvaart.  

Waarom dit doen? 

Het is niet alleen de poort naar een open hart, het ontluikt de wijsheid van het lichaam. Ik heb nu al een aantal keren ervaren dat er via mijn lichaam – vaak na een oefening, schrijven over emoties of in sessie waar ik in begeleid werd – onderliggende emoties naar boven kwamen. Veel vragen werden plots beantwoorden, veel gevoelens kregen een plek en er kwamen zelfs een aantal herrineringen uit mijn vroege jeugd (heel gedetailleerd!) weer terug. Dit proces is nog steeds gaande. Veel gebeurtenissen had ik mentaal al verwerkt, maar emotioneel nog niet. Doordat ik steeds meer in contact sta met mijn wetende lichaam, kan dit opkomen. Ga ik van ontlichaming naar lichaamsbewustzijn. 

Ik voel de opluchting en de kracht in mij groeien om andere dingen aan te gaan en weer iets meer mezelf zijn. Het heeft ook mijn verbinding met mijn natuurlijke staat van zijn versterkt. Het lichaam is een onderdeel geworden van alles wat er in mij, gewaarzijn, plaatsvindt. Sterker nog gewaarzijn (wij) is niet alleen te ervaren via het denken maar ook via het lichaam. Nu snap ik ook beter de drie niveau’s van hoe je gewaarzijn (onze essentie) kunt ervaren, waar Adyashanti het vaak over heeft. Via de geest (de mind), het hart en the gut (het buik gebied).  Een mooie meditatie hierover is ‘the three centers’.  

Tien tips voor meer lichaamsbewustzijn en oefeningen om je lichaamsbewustzijn te vergroten: 

• De misschien bekende body-scan meditatie is een perfect startpunt om meer lichaamsbewustzijn te creëren. Tegelijkertijd helpt het goed om te ontspannen, beter te slapen en is het een mooie meditatie om via het lichaam meer in dit moment te zijn. 

• Ik hoorde al jaren lang over het belang van het lichaam en lichaamsbewustzijn en vele fysieke oefeningen werden mij aanbevolen. Maar pas toen ik er echt over ging lezen, werd mij de meerwaarde duidelijk. Op ‘on being’ vind je een prachtig interview van Kristin Tipett met Bessel van der Kolk over hoe sterk we het contact met ons lichaam verloren zijn in het westen en hoe dit weer terug te krijgen. Omdat we zo cognitief ingesteld zijn, ik dus ook, is het eerst snappen vaak een eerste en misschien wel noodzakelijke stap om er iets mee te gaan doen. Het was voor mij het startpunt waarop mijn begrip hierover zich verdiepte. 

• Fysieke aanraking heeft een sterk effect op ons lichaam en ons zenuwstelsel. Dit is biologisch in ons verwerkt, daarmee kan een moeder haar kind troosten, simpelweg door het in haar armen te nemen. Waardoor het lichaam van het kind fysiologisch het signaal krijgt dat het veilig is en zo komen het kind, en zijn of haar zenuwstelsel, tot rust. Dit kunnen we ook bij onszelf toepassen. Door je hand op die plek leggen waar je compassie en vriendelijkheid voor jezelf ervaart of nodig denkt te hebben. Dit doe je een paar minuten, niet als doel om het ongemak weg te krijgen, maar meer met de intentie er even voor jezelf te zijn. Zo kan het lichaam op haar eigen tempo tot rust komen. 

• Merk op hoe je met een houding je gemoedstoestand beïnvloed. Ga maar eens bewust gebogen zitten, schouder en hoofd omlaag en voel wat het doet en ga dan rechtop zitten, borst vooruit, hoofd op ooghoogte, schouder en rug mooi recht. Voelt anders, toch? Ook aandacht geven aan je lachspieren (grote jukspier in het bijzonder) brengt daar meer levendigheid. Niet door geforceerd te gaan lachen maar wel door dit (lichaams) bewustzijn van te worden. Hetzelfde geld bijvoorbeeld voor spanning in de kaken of schouder. Geef het even aandacht, zonder het weg te willen hebben. Gewoon open staan wat je er nu voelt. Juist ook als het ongemakkelijk is. Dit zijn vaak de delen die we vermijden en die vermijding brengt ons verder weg van onszelf en dat geeft ons meer bewustzijn van het lichaam. 

• Als je meer je lichaamsbewustzijn wil bevorderen rondom de vitale energiestromen dan is het Japanse Jin Shin Jyutsu hierin een mooie manier. Je kan tegelijkertijd je hand op je voorhoofd en de andere hand op je hart (borst) leggen. En daarna, deze volgorde gebruik ik vaak, je hand op je hart en op je buik leggen. 

• Chanten (zingen) is iets wat je veel in het Tibetaanse Boeddhisme en in de yoga traditie tegenkomt. De bekendste is OM (A-U-M) geluid. Wat staat voor creatie, behoud en bevrijding. Maar ook de variant van Peter Levine, het geluid Voeoeoeo (de oe uitspreken zoals hoe) uitspreken op het ritme van je ademhaling, is een mooie. Op een uitademing maak je het geluid, tot je geen adem meer hebt. Laat het geluid vibreren alsof het vanuit je buik komt. Dan laat je de inademing gewoon gebeuren en herhaal je het geluid op de uitademing. Laat het geluid op een natuurlijk moment stoppen, forceer het niet om het langer te laten duren. Waarom dit doen in het kader van lichaamsbewustzijn? Het brengt ons in contact met innerlijke veiligheid en vertrouwen en met een hier en nu bewustwording en wijsheid. Als ik het doe dan voelt mijn lichaam levendiger en is het meer ontspannen.  

• Een belangrijke thuisbeoefening in mijn 8-weekse mindfulness training in Amsterdam is een handeling met aandacht doen. Sommige cliënten kiezen er bijvoorbeeld voor om met aandacht te eten, te lopen, de afwas te doen of te douchen. Met aandacht douchen is heel geschikt om te upgraden naar expliciete lichaamsbewustzijn oefening. Je brengt dan bewust je aandacht naar verschillende lichaamsdelen, je handpalmen, je vingers, je voeten, je nek, je hoofd, je houdt ze allemaal onder het stromende water. Merk op dan welke sensaties opkomen, prettige, onprettig of neutraal. Noem ze hard op en/of voel gewoon de sensaties ervan, zonder oordeel. 

• Hart meditaties. Dit kunnen zelfcompassie meditaties zijn of andere hart meditaties. Door je specifiek op een plek in je lichaam te richten, in dit geval meer het hart, breng je ook dit deel van het lichaam meer in je bewustzijn. Het wordt groter onderdeel van je ervaringen en gaat je richting geven in je leven. Zeker het hart. Je maakt niet alleen met het fysieke hart maar juist ook met de kwaliteiten van de hart: liefde, mededogen, compassie en intimiteit met alles wat er is. Via de app insight timer vind je veel mooie hart meditaties. 

• Je kan een hart meditaite mooi combineren met de yoga positie ‘dalende gebonden hoek’ – Supta Baddha Konasana. Zelf plaats ik nog een meditatiekussen precies onder mijn schouderbladen, zo komt mijn borst (hartgebied) nog iets verder omhoog. Dit is me ooit aangeraden en ik vind het prettig. Dit hoeft helemaal niet.

• In Qi-gong creëren ze, onder andere, meer lichaamsbewustzijn door alle lichaamsdelen even aan te raken. Bewust van te worden. Je kan dat doen door  je hand er langs te strijken of overal even op tikken met je vingers/hand.

• De Qi-gong en Tai Chi hebben mij  geholpen om meer lichaamsbewustzijn te krijgen. Meer dan bij yoga. Dit komt, denk ik, simpelweg doordat ik al veel langer yoga beoefen. Ik deed dit vooral vanuit mijn hoofd en met een doel voor ogen: ik wilde minder stijf worden, mijn lijf wat leniger maken en me lekker ontspannen voelen. Qi-gong en Tai Chi is iets van de laatste jaren en heeft ook iets heel aards. De tree pose is een hele simpele en krachtige oefening. In de video link verschillende mindful bewegen – Qi gong achtige oefeningen. 

• Via the YouTube volg ik ook regelmatig ‘yoga with Adriene’ zij combineert veel mooie yoga oefeningen. Net weer een oefening gedaan speciaal voor het centrale zenuwstelsel in de wervelkolom. Mooie oefeningen van 15-25 minuten.

• Een andere mooie oefening is om stil te staan bij trotse, krachtige, positieve gevoelens die je hebt. Vaak doen we dit vooral in ons hoofd. Maar voel eens hoe je lichaam voelt als je iets leuks, grappigs of moois ervaart. Voel je een tinteling in je lichaam (waar dan precies), ontspannen sommige delen van je lijf (hoe voelt dat dan) en/of voel je een energiestroom in je lichaam (hoe beweegt dat). Je lichaam onthoudt dit onbewust en kan er daarom makkelijker terug komen. Zo leerde ik in het boek ‘the body keeps score’. 

Ik zie het lichaam steeds minder als een object die ‘mij’ moet dienen, maar als een prachtig onderdeel van deze ruime hier-en-nu ervaring. Het wijze lichaam is de basis en toegangspoort voor onze levensenergie. Waarin het leven zich in haar volheid kan tonen. Vanwaaruit we onze zelf, onze essentie (gewaarzijn), direct kunnen ervaren en ik haar altijd aanwezige tevredenheid lijfelijk kan voelen. Tegelijkertijd vergeet niet dat ons gewaarzijn altijd al tevreden is, dat is onze inherente staat. Waar we ook zijn, wie we ook zijn en hoe we ons ook voelen en hoe (niet) lichaamsbewust we nu ook zijn. Breng je aandacht naar lichaamsbewustzijn uit vrijheid, uit plezier, uit nieuwsgierigheid, maar niet uit het vinden van heelheid of geluk. Geluk en tevredenheid is zijn, volledig, met dat wat dit moment je brengt. Misschien zie je wel, als je heel stil wordt, dat we dit altijd al waren en zullen blijven. Niks meer, niks minder. 

Wat is het leven toch een wonder!