De coronacrisis en de toekomst van Europa

Een wat andere blog dan normaal, namelijk over de toekomst van Europa. Nu de ergste druk op de ziekenhuizen lijkt af te nemen, kijken we voorzichtig vooruit. De afgelopen dagen peinsde ik hoe Noord Europa het zwaar getroffen zuiden kan helpen. Ik las voorstellen over eurobonds, wat zoiets betekent als een gezamenlijke rekening (obligaties) voor de Eurozone. Ik was tevreden over het Nederlandse (met enkele andere landen) verzet hiertegen. “Nederland en Duitsland brengen de EU hiermee in gevaar”, aldus de Franse president Macron. Hij maakte een historisch vergelijking met hoe het populisme opkwam na de eerste wereldoorlog. Vooral Frankrijk eiste toentertijd te hoge financiële compensatie van Duitsland. Deze vergelijking leek me wat ver gaan.

Nadat ik mijn Spaanse en Italiaanse vrienden uitvoerig sprak en echt ging luisteren (voorbij mijn eigen ideeën/beelden), begon mijn mening echter te kantelen. Moeten we misschien toch niet een risico nemen om vergaande hulp te bieden? Is dit niet zo’n moment dat we veel verder moeten kijken dan ons eigen belang? Juist ook als we het vanuit historisch perspectief bekijken en de mogelijke historische consequenties meenemen. Een blog over de opkomst van het populisme, de toekomst van Europa, de pijn en kansen van een crisis en kiezen voor wijsheid (liefde) in de plaats van angst. 

Opkomende westerse populisme

Na het spreken van mijn Spaanse vrienden, begreep ik hoe gevaarlijk de situatie in Spanje op dit moment is.. In Italië is het helaas niet veel beter. Niet alleen financieel maar ook politiek. Het populisme was daar al jaren gaande, de financiële crisis van 2008 was een enorme klap, maar de coronacrisis kan voor hen (als stabiele democratieën) wel eens de genade klap zijn. Al jarenlang komen steeds meer extreme  groepen in de regering, met toenemende autocratische neigingen. In Italië begon dit al twee decennia geleden met Berlusconi. Het sentiment is in het hele westen gaande. In Engeland nu onder Boris Johnson en Donald Trump in Amerika. In Nederland ook, maar bij ons blijft de regering vooralsnog verdeeld onder de traditionele partijen. Ik ben overigens van huis uit historicus en ik bekijk mede vanuit die lens. 

Opkomst dictaturen in de 20ste eeuw

Ik heb dit recente boek over Mussolini nog niet gelezen. Staat op mijn lijst, maar het schijnt goed inzicht te geven in zijn opkomst. Wat een geleidelijk proces was met sterke parallellen met de huidige situatie. Dit ligt in lijn met wat ik tijdens mijn studie geschiedenis, specialisatie moderne geschiedenis, leerde. Vooral armoede en gebrek aan vertrouwen in de regering (korte democratische geschiedenis in zowel Italië als Spanje) bleken ideale voedingsbodems voor dictaturen. Spanje was zelfs tot 1975 nog een dictatuur, Portugal nog langer. De Italiaanse en Spaanse middenklasse, zo konden we bijv. in de groene Amsterdammer lezen, is de credit-crisis (2008) nooit echt te boven gekomen. Parallel daaraan kwamen (zijn) de armere delen van Italië (vooral het zuiden) en Spanje steeds meer in handen van populisten. De ongelijkheid in Europa werkt(e) dat verder in de hand.

Het dilemma

Tot zover de context. Nu het dilemma, de toekomst van Europa. Moeten we (als Nederland en Noord-Europa) een vergaande stap in het onbekende zetten? Moeten we niet op zijn minst in onze ogen radicale opties – zoals Eurobonds – overwegen? In de plaats van het van te voren al afschieten. Moeten we de huidige situatie niet in historisch perspectief plaatsen en zien dat het gruwelijk fout kan gaan? Mijn punt is niet zo zeer om in dit stuk tot een concrete oplossing te komen maar meer aan te zetten tot een oprechte bereidheid om er naar te zoeken. Echt te luisteren naar elkaar. Niet uit een hippie idee dat liefde alles overwint of links idealisme. We denken vaak dat we echt naar elkaar luisteren en in de ander verplaatsen. Maar dat is veel moeilijker dan we vaak inzien. Ik denk dan ook dat er nog veel ruimte voor verbetering is, zeker bij regeringen. Waar politieke en machtsbelangen het speelveld vaak bepalen. Zelf vind ik echt inleven (invoelen) in een ander ook lastig en ik benijd vrienden die hier van nature goed in zijn. Maar ik probeer er wel bewust van te blijven en probeer toe te geven als het niet lukte. In mijn mindfulness trainingen heb ik mindful luisteren als aparte oefening terug laten komen. 

Verandering hoort bij het leven

In mijn jaren als meditatie beoefenaar, leerde ik dat een crisis pijnlijk is maar ook kansen biedt. Ook leerde ik dat verandering bij het leven hoort. Ook de minder mooie dingen zoals het overlijden van een naaste, verlies van je baan of het scheiden van je partner en op wereldniveau oorlogen, financiële crisissen en pandemieën (waar we nu middenin zitten) er ook bij horen. Soms voelt het onrechtvaardig maar het leven gaat nu eenmaal in golven, in bewegingen van tegenstellingen (dualiteit). Tevreden en ontevreden, goed en slecht, mooi en lelijk, groot en klein, blij en verdrietig, rijk en arm etc.. Op een dieper (quantum) niveau zijn we allemaal verbonden, maar de wereld toont zich, altijd in dualiteit. Daar ontkomen we niet aan. 

Open staan voor de ander

Hoe eerder we dit (veranderingen) accepteren, hoe minder grip angst en verzet op ons heeft. Zowel op individueel als op landelijk niveau. Erken de moeilijkheid, voel de pijn, deel het en probeer het te helen. Loop er niet voor weg en leg de schuld niet elders. We moeten erg oppassen dat we anderen niet vanuit angst verwijten maken. Je ziet het nu gebeuren van zowel Nederlandse als Italiaanse en Spaanse kant. Een verwijt is snel gemaakt. Maar het is nog erger als we stoppen met luisteren, echt luisteren. Niet alleen naar de woorden, maar ook naar de behoefte achter de woorden. De bereidheid om in de schoenen van de ander te gaan staan. Misschien wel te voelen hoe dat voor hen is. Zeker voor de mensen (regeringen) die nu belangrijke keuzes moeten maken. Vanuit angst zal dit nooit lukken.

“If you want the moon, do not hide from the night. If you want a rose, do not run from the thorns. If you want love, do not hide from yourself.” — Rumi

Angst slechte raadgever

We kennen allemaal het gezegde, angst is een slechte raadgever. Het is bewezen dat angst je IQ een stuk laat dalen. Je window of tolerance, zoals dat zo mooi heet, wordt beduidend kleiner. We komen in een vecht, vlucht en bevries modus terecht. Een overlevingsmodus, niet een modus waaruit doorgaans goede keuzes gemaakt worden. Dingen zoals meditatie, eerlijk toegeven en voelen wat er speelt (aan jezelf en anderen), lastige gedachten en emoties van je af schrijven zijn krachtige manieren waarop je kan proberen de angst de baas te zijn. Als je dit als individu lukt, kan je met meer openheid, compassie en eerlijkheid naar een ander kijken.

Kwetsbaar op durven stellen

Vergeet niet het belang van je kwetsbaar opstellen, juist in de politieke arena. Dit is heel lastig omgeving hiervoor en niet heel gangbaar. Maar het kan echt het verschil maken. In welke omgeving je je ook begeeft. Het is bekend dat kwetsbaarheid tonen één van de krachtigste manier is om (echt) verbinding te maken en vertrouwen op te bouwen. Dit doe je natuurlijk op een manier die bij jou en de situatie past. Het is een mooie manier om de ander de mens in jou te laten zien en daarin zichzelf (als mens) te herkennen. Waardoor, de scheidslijnen weg vallen. Dit betekend overigens niet dat we soft worden. In onderstaande video en onderzoek van Brené Brown bleek dat mensen die vanuit compassie (kwetsbaarheid) leefden juist beter grenzen aan gaven. 

Echt leren luisteren

Ik zie nog niet hele regeringen gezamenlijk mediteren of tai-chi oefeningen doen. Alleen op individueel niveau kan een ieder dus wel kijken wat nodig is om meer vanuit wijsheid en openheid  ipv angst te handelen. Of een cultuur creëren waarin je elkaar met meer openheid durft aan te spreken. Interesse gaan tonen in de mens achter de positie. Zodat zij echt gaan luisteren naar elkaar en tot constructieve (niet populistische) oplossingen kunnen komen. Dit is een groep waar nu extreem veel druk op ligt en juist zij moeten goed voor zichzelf blijven zorgen. Neem tijd om stoom af te blazen en even te ontspannen. Hoe maakt niet eens zo heel veel uit en het hoeft ook niet altijd lang te zijn. Een aantal korte momenten op een dag – bijvoorbeeld een wandeling, even de tijd nemen voor de middaglunch, ontspannen een boek lezen of iets anders – kan al veel doen. Even uit de overlevingsmodus en ruimte maken voor alles wat er speelt. Dan opener weer de wereld in stappen. Dit geldt voor regeringsleiders en ministers maar ook voor ons. Hoe gaan wij in veranderende tijden om met onszelf en onze buren, collega’s en mede (europese) burgers.

Barack Obama

Ik moet denken hoe oud-president Barack Obama hier een prachtige weg in vond, te lezen in dit mooie boek. Hij las tijdens zijn presidentschap elke dag 10 brieven van Amerikaanse burgers.  Kritische tot lovende brieven, van jong tot oud, van republiek tot democraat, alles las hij. Alle brieven werden door hem of zijn staff beantwoord. Dit gaf hem een moment van bezinning maar ook een gevoel van voor wie en waarom hij het deed. Het motiveerde hem om voor hen te werken en moeilijke compromissen te sluiten. Het haalde het menselijke element naar de voorgrond, waardoor hij zich kon voorstellen (invoelen) hoe het leven voor hen was. Bijzonder hoe hij dat aanpakte en hopelijk inspireert het anderen ook hun eigen variant hierop te bedenken.

Geweldloze communicatie

Het is juist nu belangrijk om de diepere behoeftes van een ander helder te krijgen. Te kijken naar de onzichtbare behoefte laag, iets waar geweldloze communicatie stroming erg sterk in is. Maar in deze kwestie is het ook belangrijk het historisch perspectief mee te nemen. Te zien wat er al gebeurde voor de corona-crisis en realistisch te kijken of deze crisis inderdaad de nekslag kan zijn voor sommige landen. Lukt het ons als Noordelijke landen om als een strenge, rechtvaardige, wijze en liefdevolle zen-master naar het grote plaatje, voorbij onze angst en eigen (politieke) belangen, te kijken. Ik kijk met nieuwsgierigheid naar Angela Merkel. Die dit in het verleden, in mijn ogen, al een paar keer knap deed. Misschien is de teloorgang van het westen niet te keren maar misschien is dit het juist onze kans voor een positieve ommekeer. Eentje waarin de toekomst van Europa veilig gesteld wordt. Waarin het baken van veiligheid en inspiratie kan zijn, tussen het autocratische China en het kapitalistische Amerika.

Leven vanuit openheid en wijsheid

Kunnen we onder ogen zien dat de werkelijkheid constant verandert en nu ook weer radicaal is veranderd? Kunnen we zien dat terug gaan geen optie meer is? Kunnen we onze oude ideeën over onszelf en de wereld achter ons laten?

Zoals de Griekse filosoof Heraclitus in 544 V.C. zei, “No man ever steps in the same river twice, for it’s not the same river and he’s not the same man.”

Kunnen we het oude laten en durven we om vanuit het hier en nu, het onbekende in te stappen? Mocht het lukken om meer vanuit ruimte en wijsheid te handelen en het zou toch niet gewerkt hebben – het zuiden van Europa komt verder in de financiële en politieke problemen – dan zij het zo. Dan heeft de toekomst van Europa zo moeten gaan. We kunnen het leven niet controleren, maar we kunnen wel proberen te handelen vanuit een openheid en wijsheid en bereidheid elkaar te begrijpen. Ik hoop dat ik niet te naïef klink. En vergeef me dat ik niet tot een concrete oplossing kom. Maar een andere manier van kijken en luisteren is, denk ik, kan een grote en belangrijke eerste stap zijn. Ik ben erg benieuwd hoe jij erin staat, laat het me weten als je dat leuk vindt.