Ongelijkheid en de kracht van diversiteit
Na een mooie lezing over Mindfulness en racisme, een masterclass van Joris Luyendijk over ongelijkheid en heel wat mooie documentaires over deze onderwerpen, tijd voor een blog hierover. Misschien is het iets minder op de voorgrond dan bijvoorbeeld in de VS, waar het racisme debat al jaren lang (terecht) aan de gang is. Ik moet eerlijk bekennen dat ik pas de laatste tijd zie hoe sterk het ook in Nederland aanwezig is. Als ik er naar vraag bij mensen van kleur, dan hoor je hoe lang het voor hen al speelt. Ongelijkheid toont zich op vele gebieden en het belang van diversiteit wordt over het hoofd gezien. Een blog over ongelijkheid, het belang van mindfulness in het onder ogen komen en doorbreken van onze (vaak onbewuste) aannames en manieren om hier in de praktijk iets mee te doen. Met film, documentaire en boektitels hoop ik je te inspireren hier verder over na te denken en misschien er wel anders in te gaan staan.
Uit je bubbel komen
Ik denk dat de lezing van Joris Luyendijk van een jaar geleden dit proces echt in gang zette. Hij praten over bubbels, ongelijkheid en hoe de rijke, blanke, mannelijke, universitair opgeleide en uit een rijk-nest komende elite het voor het zeggen hebben. En dat deze kleine groep vanuit hun bubbel (aannames) naar de wereld kijkt, wat een eenzijdige blik geeft. Met alle gevolgen van dien. Ze lijken de feeling met de wereld buiten hun bubbel te verliezen. De anders denkenden zijn juist dan heel nodig en belangrijk. Lees vrouwen, lees mensen met een andere culturele achtergrond, uit andere welvaartsklasse, mensen met andere levensovertuigingen etc. Ze worden onvoldoende vertegenwoordig in de instituties die er toe doen in Nederland en dit is niet alleen erg voor hen maar het is niet goed voor onze samenleving.
Verbinding versus afstand
Joris Luyendijk liet een treffend filmpje zien over een vrouw die rozen gaf aan Geert Wilders en iets zei van “die buitenlanders pikken mijn woningen in”. De hele zaal gniffelde een beetje en dacht stiekem wat een ongenuanceerde opmerking (ik ook, moet ik bekennen). Alleen wij in de zaal (bijna allemaal blank, hoger opgeleid en komend uit rijkere nesten) dachten vanuit onze bubbel. Joris Luyendijk had gelijk! Hij legde uit dat deze vrouw al jarenlang op de sociale woninglijst stond en door de grote toestroom van vluchtelingen (o.a. uit Syrië) zij nog veel langer moest wachten. Dan komt haar opmerking ineens in een heel ander daglicht te staan. En wordt de vrouw ineens iemand waar je je in kan inleven, ipv iemand waar je over oordeelt. Voelt meteen totaal anders. Verbinding versus afstand.
We moeten uit onze bubbels, uit onze verhalen en aannames over de ander komen. Ongelijkheid en racisme is hierop gestoeld. We plaatsen de ander in een hokje (net als die vrouw van hierboven), het wordt ‘een ander’ en we geloven in ons verhaal over hen. De film ‘the best of enemies’ is hier een prachtig voorbeeld van.
Elkaar leren kennen
De film (gebaseerd op een waargebeurd verhaal) laat zien hoe belangrijk het is om elkaar te leren kennen, om elkaar op te zoeken. In plaats van afstand te nemen, aannames en interpretaties te doen en vanuit angst te handelen. Wat we snel geneigd zijn te doen en ongelijkheid in de kaart speelt. Hoe anders is het als we meer open, vanuit het moment en vanuit ons hart luisteren naar de ander. We kennen allemaal wel voorbeelden van beide. We hebben een keuze en we kunnen het op elk willekeurig moment toepassen. Een praatje maken met een vreemde bij de bakker, met een openere houding naar een collega met een andere (culturele) achtergrond gaan of iets vergelijkbaars. Het hoeft niet over iets diepgaands te gaan, maar wel even echt contact maken, gewoon mens tot mens.
Misschien gaan we dan zien dat ‘de ander’ helemaal niet zo anders is. Ja, misschien andere gewoontes, andere manier van werken of denken of ziet hij of zij er iets anders uit, maar dat we inzien en voelen dat we in basis hetzelfde zijn. We willen allemaal gelukkig zijn, we worden allemaal weleens ziek, we hebben allemaal soms stress en geven om onze naasten. Laten we de nadruk leggen op onze gemeenschappelijke menselijkheid, voorbij onze angsten en onze verschillen omarmen. Sterker nog laten we leren van onze verschillen en kijken hoe we elkaar kunnen verrijken.
China en mijn aannames
De tv-series van Ruben Terlou over China deden dat voor mij. Eén van de plekken die mij het lastigste lijken (leken) om te leven, is China. Niet alleen door het politieke klimaat, maar ook de manier waarop ik dacht dat mensen met elkaar omgingen. Gesloten en wat afstandelijk, waren mijn twee voornaamste aannames. Maar Ruben liet mij zien, met zijn open houding en het beheersen van de taal, hoe anders dit in werkelijkheid was. Ik zag mensen, net als jij en ik, die probeerde het beste van het leven te maken. Het leuk hadden, onzeker en verdrietig waren en ook veel lachte. Ik had zin om met ze te praten en ze te leren kennen. Ik ging uit mijn hoofd, uit het denken (uit mijn aannames) en verbond me spontaan met mijn hart. De verschillen, de ongelijkheden vielen even weg.
Het belang van onze verschillen
Alleen voordat we elkaar vinden, zal het soms scheuren. De ander denkt en handelt immers anders en dat kan weleens tegen jouw overtuigingen en waarden in gaan. Als de uitwisseling met respect en openheid gaat, dan kan het je aan het denken zetten. Op een positieve manier, ook al voelt dat (zeker in het begin) soms niet zo. (H)erken je weerstand, handel er niet vanuit en blijf je openstellen. Je eigen overtuigingen worden uitgedaagd, misschien veranderen ze zelfs en voegt het juist iets toe. Het is een kans om je te ontwikkelen, meerdere manieren van kijken eigen te maken. En op een dieper niveau ga je misschien zien dat jij en die ander veel meer op elkaar lijken dan je dacht. We proberen allemaal een weg te vinden in deze complexe wereld en daarin gelukkig te zijn. Ik heb veel in het buitenland gewoond en gewerkt en overal zag ik die gedeelde menselijkheid terug. Bij 99% van mijn coach-clienten geldt dat hoe beter ik ze leer kennen, hoe meer ik mijzelf in hen herken. Hoe anders we aan de oppervlak ook leken te zijn.
Andersdenkende belangrijk
Al sinds 2012 werk ik als coach en trainer met volwassenen met AD(H)D. Een AD(H)D brein (de neo-cortex) werkt nou eenmaal wat anders, AD(H)D guru Hallowell legt het mooi uit in dit filmpje. Het lastige is dat de maatschappij onvoldoende op andersdenkende is ingericht. Het onderwijs is daar een goed voorbeeld van. Veel mensen met AD(H)D presteren daardoor vaak onder hun niveau, als ze het al lukt om hun opleiding af te maken. Dit is een voorbeeld van een groep die veel te brengen heeft. Creativiteit, energie, plezier, social sterk invoelend en improvisatie vermogen en meer. Zij kunnen ongelofelijk veel meerwaarde voor de samenleving hebben. Laten we hen niet als lastig zien, als iets wat normaal gemaakt moet worden (wat ook niet kan). Maar laten we proberen hen, ik neem nu AD(H)D’ers even als voorbeeld maar dit geldt voor heel veel groepen die iets afwijken van de norm, beter te faciliteren, meer mee te nemen in de samenleving en te ondersteunen en stimuleren waar mogelijk. Daar profiteren we er allemaal van. Deze beroemde TED video heeft mooie ideeën over hoe het onderwijs te verbeteren.
De illusie van gelijkheid – Malcolm Gladwell
Ik las laatst dit boek van denker en schrijver Malcolm Gladwell. Hierin schrijft hij mooi over ongelijkheid, dat gelijke kansen niet bestaan en hoe succes werkt. Hij legt het zo uit. Niet alleen spelen rijkdom en naar een betere school gaan een rol maar ook (en dat is misschien nog belangrijker) de houding van entitlement (het recht hebben op iets). Dit wordt welgestelde al op jonge leeftijd aangeleerd. Arme ouders hebben een andere manier van opvoeden. Die zeker niet minder is, in sommige gevallen laten kinderen juist beter gedrag zien, zeurden vaak minder, waren creatiever in zichzelf vermaken en hadden een goed ontwikkeld gevoel van onafhankelijkheid. Maar in praktische termen heeft het grote nadelen. Ze worden minder blootgesteld aan teamwerk, in de omgang met een gestructureerde omgeving en leerde minder hun persoonlijke voorkeuren te volgen en een actieve rol te spelen bij interacties in institutionele omgevingen. Arme kinderen wisten moeilijk hoe ze hun zin moesten krijgen of hoe ze de omgeving waarin ze verkeerden konden ‘aanpassen’ aan hun eigen doelstellingen.
Hoe graag we het ook zouden willen, gelijke kansen bestaan niet. Ook niet in Nederland. Sterker nog er is nog veel ongelijkheid en dus nog veel te doen, ook op beleidsniveau. Ik zie overigens dat Malcolm Gladwell een nieuw boek heeft geschreven – die ik nog moet lezen – die hier over lijkt te gaan. De titel is praten met vreemden.
Verbinding
Mooi hoe initiatieven, boeken, lezingen, documentaires en andere manieren, onze ogen kunnen openen, onze blik verruimen en hopelijk onze harten opent. Maak op je eigen manier hierin een stapje in, in het verbinden met de onbekende andere. Oprah Winfrey maakte op Netflix deze aangrijpende documentaire over racisme in Amerika. Ze laat zien welke prijs we betalen als we dat niet doen en vanuit onze oude aannames blijven handelen.
Geheime goede daden
Een leuke en speelse manier waarop je zelf iets kan doen, is deze mindfulness-compassie oefening. Doe een week lang elke dag in het geheim een goede daad. Doe iets wat een ander leuk vindt of nodig heeft, maar doe het anoniem. Deze goede daden kunnen heel simpel zijn, zoals even thee of koffie halen, een glimlach, een praatje met een dakloze krant verkoper, een anonieme donatie, een gemeend compliment of chocolade achterlaten op het bureau van een collega. De Boeddha zei ooit: “Als mensen de resultaten zouden kennen, zoals ik, door geschenken te delen, zouden we niets gebruiken zonder het te delen en zou geen enkel hart ontsierd worden door vrekkigheid. Zelfs als het hun laatste kruimeltje eten was, zouden ze daar niet van genieten zonder het te delen als er iemand was om mee te delen.” De Dalai Lama spreekt ook vaak over het belang van geven. Net zo goed voor degene die geeft als voor degene die ontvangt.
Why we hate – Steven Spielberg
In een prachtige documentaire van Steven Spielberg ‘why we hate’ (te zien op NPO-plus en Discovery) zien we waarom we elkaar gaan haten en tegenstaan. Waarom zelfs genociden plaatsvinden. Heel schokkend, het laat het ons zien dat wij allemaal vatbaar zijn voor haat, boosheid en geweld naar anderen. Eén van de belangrijkste oplossingen uit deze serie bleek mindfulness.
Gedachten zijn geen feiten – kracht van mindfulness
Mindfulness is heel sterk in het laten inzien dat gedachten geen feiten zijn. Zien dat ongelijkheid een mentaal construct is. Dat alles wat we denken over anderen en onszelf altijd subjectief is. Dit zien en niet volharden in onze eigen waarheid en ons eigen verhaal eromheen, is zo belangrijk. Dat wij het ook allemaal niet weten. Vanuit dat niet weten een stapje terug doen. Met een helikopter blik naar onze aannames te kijken. Zijn die meer waard dan die van een ander? Als we onze eigen subjectiviteit gaan inzien, open we ons hart voor een ander. Wetende dat er geen objectieve waarheid is. We stoppen met onze identiteit te verdedigen en open ons voor een ander standpunt. Meditatie geeft je net die ruimte die we zo hard nodig hebben om dit te gaan zien. Even jezelf ankeren in je lichaam (voeten stevig op de grond zetten), je ademhaling volgen of je hand op je hart leggen. En dan, wanneer alles wat meer ruimte krijgt (ook je eigen pijn), kom je terug bij de ander. Neem je tijd.
Visualiseren
Ik leerde laatst om mijn deelnemers van de mindfulness training in gedachten te nemen en in mijn hart contact met ze te maken. Voor de training. Als er iemand was waar ik de naam niet meer van wist of minder contact voelde, dat juist bij hen te doen. Het is verbazend wat het met me doet. Ik vergeet nauwelijks nog de namen (vroeger heen veel), ik voel me opener en de ander voelt veel dichterbij. Het wordt makkelijker om mensen die anders dan mij denken en handelen te accepteren en hen minder snel als lastig te bestempelen.
Open hart
Als je in een gesprek of als je in een discussie belandt en je wordt geraakt. Laat het gevoel opkomen, maakt er even contact mee in je lijf. Als dat wat gezakt is, kijk of je dan contact kan maken met jullie gedeelde menselijkheid en kan zien dat jouw gedachten (aannames en overtuigingen) geen feiten zijn. Net zoals de gedachten van de ander. Niet meer maar ook niet minder. En misschien van daaruit met een opener hart terug kan komen. Je hoeft het niet eens te worden met elkaar. Rupert Spira zei ooit eens. “I love everyone but I don’t like everyone”. In andere woorden je hoeft elkaar niet leuk te vinden, om toch met een open hart bij een ander te zijn.
Ongelijkheid is een gegeven maar laten we ons best doen die zo klein mogelijk te maken. Voor onszelf, de ander en de maatschappij.
“We must learn to live together as brothers or we will perish together as fools”
Martin Luther King